قطع شدن پا در بیماران دیابتی
یکی از ناگوارترین خطراتی که بیماران دیابتی را تهدید می کند، قطع شدن پاهایشان است. گرچه این مشکل در همه بیماران رخ نمی‌دهد، ولی به خاطر شیوع بسیار زیاد دیابت، موضوع جدی و شایعی است.
دیابت بیماری مزمنی است که در اثر کاهش یا فقدان ترشح هورمون انسولین در بدن یا به‌دنبال عدم توانایی بدن در استفاده از انسولین به‌وجود می‌آید.
انسولین هورمونی است که از غده لوزالمعده (پانکراس) ترشح می‌شود و در تبدیل غذا به انرژی مورد نیاز ما نقش به‌‌سزایی دارد.
در صورتی که دیابت به‌خوبی کنترل نشود، قند خون بیمار بالا می‌رود. بالا بودن قند خون برای مدت طولانی باعث صدمه به اعضای مختلف بدن و اختلال در سیستم ایمنی خواهد شد. به‌طوری که اعصاب، کلیه‌ها، چشم، عروق خونی و قلب همگی در معرض خطر قرار می‌گیرند.
بدیهی است که به‌دنبال اختلال سیستم ایمنی، توانایی فرد در مقابله با عفونت ها کاهش می‌یابد.
در بین این عوارض، بروز مشکلات پا سریع‌تر و گسترده‌تر از سایر اختلالات است.
علل ایجاد زخم پا در بیماران دیابتی
1- قند خون بالا باعث آسیب اعصاب پاها می شود، لذا در بیماران دیابتی که خوب قند خونشان کنترل نمی‌شود، حس پاهایشان کم و کمتر می‌شود. به این ترتیب بدون این‌که بیمار متوجه شود، پاها در معرض آسیب و گزند قرار می‌گیرند.
مثال واضح در این مورد آسیب‌های ناشی از کفش است. وقتی شما اقدام به خرید یک کفش نو می‌کنید، بعد از پوشیدن آن به دلیل درد یا سوزشی که در قسمتی از پا احساس خواهید کرد، شماره کفش را تغییر می‌دهید و یا کفش دیگری را انتخاب خواهید کرد.
دیابتی‌ها جریان خون مناسبی در پاهایشان ندارند، بنابراین زخم هایشان دیر ترمیم می‌شود
حالا یک بیمار دیابتی را در نظر بگیرید که حس درد و فشار را ندارد. وقتی او برای خرید کفش مراجعه می‌کند ممکن است متوجه فشار و دردی که این کفش به قسمتی از پایش وارد می‌کند، نشود و با خرید آن کفش و پوشیدن آن، بعد از مدتی یک قسمت از پایش قطع شده یا حتی دچار آسیب جدی‌تری شود و سیاه شود.
می‌بینید که به همین راحتی یک فرد دیابتی دچار آسیب جدی پایش خواهد شد و اگر در این مرحله نیز به آن رسیدگی درست نکند، زخم پیشرفت کرده و باعث قطع پایش خواهد شد.
مثال دیگر این است که وقتی بیمار دیابتی که حس پاهایش کم شده است، با پای برهنه در منزل راه می‌رود ممکن است یک جسم کوچک به کف پایش بچسبد و او مدت‌ها بدون این که متوجه شود روی آن راه برود و اندک‌اندک آن جسم خیلی ریز کاملا کف پایش را مورد آسیب قرار خواهد داد و زمینه‌ساز زخم می‌شود.
2- بالا بودن قند خون در مدت طولانی باعث تخریب عروق خونی و کاهش جریان خون در پاها می‌گردد. لذا دیابتی‌ها جریان خون مناسبی در پاهایشان ندارند و بنابراین زخم هایشان دیر ترمیم می‌شود.
3- باکتری ها و قارچ‌هایی وجود دارند که در محیط‌های شیرین رشد می‌کنند و عفونت ناشی از آنها باعث تخریب پوست و نهایتا بروز زخم در پا می‌گردد. لذا زیاد بودن قند خون، محیط مناسبی را برای باکتری‌ها ایجاد می‌کند تا رشد کنند و همین‌طور سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند.
4- ترشح عرق و موادی که پوست پا را نرم و مرطوب می‌کنند نیز در بیماران دیابتی دچار اشکال می‌شود.
در مجموع عوامل بالا هنگام راه رفتن، سبب بروز یک فشار غیرطبیعی روی پوست، مفاصل و استخوان ها شده وخشکی و شکنندگی پوست را به دنبال خواهند داشت و به این ترتیب هر گونه زخمی در پا، خیلی زود به مرحله خطر می‌رسد.
علائم آسیب پاها
– درد مداوم در پاها که می‌تواند به علل مختلفی از جمله استفاده از کفش های نامناسب، عفون های زمینه‌ای، فشار روی پا، وجود تاول و یا خود دیابت باشد.
– قرمزی پا که به‌علت عفونت (به‌خصوص اطراف زخم) یا فشار غیرطبیعی جوراب یا کفش به‌وجود می‌آید.
بیماران دیابتی اگر یک زخم کوچک در پایشان ایجاد شد، سریع به پزشک متخصص داخلی یا فوق‌تخصص غدد مراجعه کنند
– ورم پاها که نشانه التهاب یا عفونت، استفاده از کفش نامناسب و یا کندی جریان خون می‌باشد. سایر نشانه‌های گردش ضعیف جریان خون عبارت است از عدم رشد موهای پا و نازک و براق شدن پوست پا.
– حرارت موضعی که نشان‌دهنده عفونت یا التهاب است. گاهی هم به‌علت عدم بهبودی یا روند آهسته بهبودی زخم های پا می‌باشد.
– هر گونه آسیب حتی جزئی در پا می‌تواند یک علامت هشدار جدی باشد، چراکه ممکن است ناشی از پوشش نامناسب، صدمات و یا عفونت باشد.
– خروج ترشحات چرکی از زخم پا علامت عفونت است.
– مشکل در راه رفتن نشانه وجود اختلالات مفصلی، عفونت جدی و یا کفش نامناسب می‌باشد.
– وجود تب و لرز در ارتباط با زخم پا نشانه عفونت جدی و کلی بدن است، که زندگی فرد را تهدید می‌کند.
پیشگیری از زخم شدن پا
– افراد دیابتی بخصوص آنهایی که مدت زیادی از بیماریشان گذشته است و از آن مهم‌تر کسانی که حس پاهایشان کم شده است، باید هر روز پاهایشان را به دقت وارسی و تمیز کرده و با کرم‌های خاص آن را مرطوب کنند.
– در انتخاب کفش مناسبی که به هیچ نقطه از پای بیمار فشار نمی‌آورد و تنگ نیست، دقت کنند.
– هرگز نباید با پای برهنه، حتی در منزل راه بروند و حتما جوراب و کفش مناسبی (در خانه صندل) به پا کنند.
– اگر یک زخم کوچک در پایشان ایجاد شد، سریع به پزشک متخصص داخلی یا فوق‌تخصص غدد مراجعه کنند.
درمان زخم پای دیابتی
درمان پای دیابتی به نوع و شدت زخم بستگی دارد:
– در زخم های سطحی که لایه‌های رویی پوست را در بر می‌گیرند، درمان به‌صورت تمیز کردن زخم و برداشتن پوست ها و بافت های مرده از روی زخم (پینه و دلمه) می‌باشد.
زخم هایی وجود دارند که تا لایه‌های عمیق‌تر پوست و حتی گاهی عضلات و استخوان ها نیز نفوذ کرده‌اند که در این‌گونه موارد بیمار باید در بیمارستان بستری شود
در صورت وجود هر نوع عفونت، مصرف آنتی‌بیوتیک ضرورت دارد. گاهی اوقات از بیمار یا همراهان وی خواسته می‌شود تا روزی دو بار پانسمان محل زخم را تعویض نمایند.
– به بیمار توصیه می‌شود تا آنجا که ممکن است از وارد آوردن وزن بدن روی پاهای خود خودداری کند و پاهای خود را بالا نگه دارد و در صورت لزوم هنگام حرکت از عصا یا واکر استفاده کنند. حداقل هفته‌ای یک بار، یکی از اعضای تیم درمانی باید زخم پا و روند بهبود آن را مورد بررسی قرار دهد.
– زخم هایی وجود دارند که تا لایه‌های عمیق‌تر پوست و حتی گاهی عضلات و استخوان ها نیز نفوذ کرده‌اند که در این‌گونه موارد بیمار باید در بیمارستان بستری شود.
معمولا بررسی های دقیق آزمایشگاهی، اسکن و … در بیمارستان انجام می‌شود و آنتی‌بیوتیک‌های وریدی نیز تجویز می‌شود. گاهی اوقات به منظور برداشتن بافت یا استخوان عفونی، عمل جراحی ضرورت دارد.
فرآوری: نیره ولدخانی
منابع:
سایت تخصصی دیابت در ایران
جام جم – دکتر رضا کریمی ، فوق تخصص بیماری‌های غدد
