تخلیه چشم (انوکلئاسیون) در برخی از موارد به دلایل گوناگون امری ضروری می باشد. صرف نظر از علت اصلی تخلیه چشم و میزان بینایی و یا عدم بینایی، تصمیم‌گیری برای خارج کردن چشم بسیار دشوار می‌باشد. با این وجود انجام جراحی با مهارت زیاد و مراقبت کافی از چشم مصنوعی می‌تواند نتیجه بسیار موفقیت‌آمیزی در پی داشته باشد. همچنین در بسیاری از موارد، تقارن و رنگ بین چشم مصنوعی و چشم سالم بسیار نزدیک به هم می‌باشند.
متخصصین کلینیک ارتوپدی فنی ظفر در نظر دارند که علاوه بر طراحی پروتز با کیفیت بالا، از رضایت و اعتماد بیمار نیز اطمینان حاصل کنند.
پس از تصمیم‌گیری از جانب بیمار جهت استفاده از پروتز چشم، متخصصین این کلینیک برای کمک به بیمار و برآوردن انتظارات او نهایت تلاش خود را می‌کنند. همچنین روش‌های مراقبت از چشم مصنوعی با بیمار مطرح خواهند شد.
ظاهر بیمار پس از جراحی به چه صورت می‌باشد و چه زمانی بیمار می‌تواند از چشم مصنوعی استفاده کند؟
چشم مصنوعی یا پروتز چشم بوسیله متخصص سازنده پروتزهای چشمی طراحی شده و در حدقه یا کاسه چشم قرار داده می‌شود. متخصص پروتز چشمی دارای مهارت بسیار زیاد در ساخت، قرار دادن چشم مصنوعی و نظارت بر وضعیت سلامتی حدقه چشم می‌باشد.
پس از جراحی در طی دوران بهبودی ، یک لایه پلاستیکی شفاف پشت پلک بیمار قرار داده می‌شود تا شکل و حالت حدقه یا کاسه چشم در دوران بهبودی حفظ شود. در طول این مدت، التهاب و ورم حدقه چشم رفع خواهد شد. سپس با استفاده از رنگ و ویژگی‌های چشم سالم به عنوان الگو، پروتز چشم ساخته می‌شود. معمولاً پس از بهبود کامل حدقه چشم که بین 2 تا 3 ماه زمان می‌برد، چشم مصنوعی در محل خود قرار داده خواهد شد. چشم مصنوعی به هیچ عنوان نباید زودتر از زمان مناسب قرار داده شود؛ چرا که می‌تواند باعث باز شدن زخم و بیرون‌زدگی پروتز شود.
چشم مصنوعی چگونه ساخته می‌شود؟
در این قسمت خلاصه‌ای از نحوه ساخت چشم مصنوعی یا پروتز چشم ذکر خواهد شد.
جلسه اول
پزشک متخصص کار خود را ابتدا با قالب‌گیری حدقه چشم را آغاز می‌کند. این کار بسیار شبیه قالب‌گیری فرم دندان برای ساختن بریس یا محافظ دندان بوسیله دندان‌پزشک است. قالب‌گیری ناخوشایندترین مرحله ساخت پروتز برای بیمار می‌باشد ولی فقط 1 تا 2 دقیقه زمان می‌برد. پس از قالب‌گیری، پزشک الگوی مومیِ ساخته شده طبق شکل قالب را طراحی کرده و می‌سازد. این الگو، نشان‌دهنده شکل نهایی پروتز می‌باشد. در طول این زمان، پزشک اندازه‌گیری لازم را جهت اطمینان از اندازه چشم، جهت نگاه و موقعیت عنبیه انجام خواهد داد. پس از این مرحله بیمار مطب را ترک می‌کند و معمولاً پس از دو ساعت باز می‌گردد. سپس چشم مصنوعی یا پروتز نهایی از جنس پلی متیل متاکریلات سفید (PMMA) ساخته خواهد شد. پس از آن سطح پروتز برای مرحله بعدی آماده‌سازی می‌شود.
جلسه دوم
در این جلسه با حضور بیمار رنگ عنبیه چشم مصنوعی، رنگ قسمت صلبیه چشم، رگ‌ها و جزئیات به طور کامل اضافه می‌شوند. در این هنگام بیمار مطب را برای حدود دو ساعت ترک می‌کند تا امور آزمایشگاهی انجام شوند. سپس پروتز در آکریلیک شفاف سفت شده و صیقلی خواهد شد.
جلسه سوم
در جلسه سوم بیمار برای قرار دادن پروتز چشم و انجام هرگونه تغییر و تنظیم به مطب باز می‌گردد. در این مرحله پزشک قرار دادن چشم مصنوعی را بررسی خواهد کرد.
نحوه مراقبت از چشم مصنوعی
روش‌های مراقبت از چشم مصنوعی
- همیشه پیش از دست زدن به چشم مصنوعی، دست‌های خود را به طور کامل بشویید.
- فقط در مواقع ضروری چشم مصنوعی را از جای خود خارج کنید.
- پیش از استفاده از چشم مصنوعی، درِ توالت فرنگی و همچنین درِ سوراخ سینک دستشویی و روشویی را ببندید.
- چشم مصنوعی را با صابون ملایم و آب بشویید. توصیه می‌شود برای این کار از شامپو بچه استفاده کنید. هیچ‌گاه از مواد ساینده و الکل استفاده نکنید؛ چرا که به پروتز آسیب دائمی وارد می‌کنند.
- برای پاک کردن اطراف پلک چشم از لیف حمام مرطوب یا گوش‌پاک‌کن استفاده کنید.
- در صورت خشکی چشم، با پزشک متخصص چشم یا متخصص سازنده پروتز چشم جهت روان‌سازی پروتز مشورت کنید.
- شنا کردن با وجود استفاده از پروتز چشم مانعی ندارد؛ ولی در صورت شیرجه زدن، اسکی روی آب یا باز کردن چشم زیر آب بایستی از عینک شنا استفاده کنید تا از خارج شدن پروتز جلوگیری شود.
- در صورتی‌که چشم مصنوعی را برای زمان بیش از چند دقیقه خارج می‌کنید، آن را درون یک محفظه حاوی آب قرار دهید.
- در صورت بروز عفونت یا هرگونه مشکل مرتبط با چشم باید به پزشک متخصص چشم مراجعه کنید.
- چشم مصنوعی بایستی حداقل یک بار در سال بوسیله متخصص سازنده پروتز چشم ارزیابی و پولیش شود. پولیش کردن به معنی رفع هرگونه ناصافی بر روی سطح چشم مصنوعی می‌باشد. در مورد کودکان نیز تمیز و پولیش کردن بایستی هر سه تا شش ماه انجام شود.
- برای محافظت از چشم سالم بایستی از عینک (با لنز پلی‌کربنات) استفاده شود. در صورت تمایل به استفاده از عینک‌های زینتی با متخصص سازنده پروتز چشم مشورت کنید.
نکات اساسی در مورد مراقبت از چشم مصنوعی
چشم مصنوعی یک محصول دست‌ساز ساخته شده از آکریلیک می‌باشد که با توجه حدقه چشم قالب‌گیری می‌شود. پروتز چشم مصنوعی باعث ایجاد ناراحتی بیمار نمی‌شود، دارای ظاهری طبیعی است و از لحاظ بهداشتی مشکلی برای حدقه چشم ایجاد نمی‌کند. البته برای دستیابی به بهترین نتیجه بیمار بایستی به طور کامل از آن مراقبت کند.
چشم مصنوعی را تنها در مواقع ضروری خارج کنید. چرا که پروتز برای حدقه چشم یک ماده خارجی محسوب می‌شود. بدن به طور طبیعی اشک تولید می‌کند که باعث می‌شود لایه‌ای روی سطح حدقه چشم ایجاد شود. در نهایت این اشک‌ها تجمع پیدا کرده و باعث تحریک پلک چشم می‌شوند. در صورت عدم درمان، امکان دارد بر روی چشم مصنوعی مخاط ایجاد شود. در صورت ادامه این وضعیت، بایستی به متخصص سازنده چشم مصنوعی مراجعه کنید تا چشم مصنوعی را پولیش و تمیز کند و حدقه چشم را بررسی کند.
سرماخوردگی، حساسیت، گرد و خاک، دود سیگار، خستگی زیاد، باد، تغییر شدید دما، تغییرات فصلی و ناصاف بودن پروتز می‌توانند باعث ایجاد چرک و عفونت شوند.
شما می‌توانید در هر زمان پروتز چشم را خارج کرده و بشویید. برای این کار از صابون ملایم استفاده کنید و پروتز را بین انگشتان خود مالش دهید. سپس پروتز را با آب شسته و آن را داخل حدقه چشم قرار دهید. در صورت لزوم می‌توانید حدقه چشم را با آب گرم بشویید.
علاوه بر رعایت نکات فوق، حتماً نیازهای فردی و نگرانی‌های خود در این ارتباط را با متخصص سازنده چشم مصنوعی در میان بگذارید.
روان‌سازی پروتز چشم
چنانچه پروتز چشم برای مدت طولانی استفاده شود برای کاهش تحریک و التهاب از موارد روان‌ساز استفاده می‌شود. مواد روان‌ساز در انواع مختلفی موجود هستند.
نحوه قرار دادن چشم مصنوعی
در ابتدا قسمت فوقانی چشم مصنوعی در داخل حدقه قرار داده می‌شود. چشم مصنوعی را تا حد امکان در زیر پلک فوقانی برده، سپس به آرامی پلک تحتانی را پایین آورده و چشم مصنوعی را پشت پلک تحتانی قرار بدهید.
نحوه خارج کردن چشم مصنوعی
در ابتدا قسمت زیرین چشم مصنوعی خارج می‌شود. ابزار ساکشن کاپ را در قسمت جلویی سطح چشم مصنوعی قرار بدهید. در حالی که به آرامی پلک تحتانی را به سمت پایین می‌آورید، دسته‌ی ساکشن را به سمت بالا ببرید. زمانی که لبه پایینی چشم مصنوعی قابل مشاهده باشد، می‌توان آن را به راحتی خارج کرد.
آیا چشم مصنوعی باید در تمام طول روز استفاده شود؟
بسیاری از افراد قادر هستند که بدون هیچ مشکلی از چشم مصنوعی در تمام طول روز استفاده کنند؛ در حالی که بعضی دیگر تمایل دارند پیش از خوابیدن آن را خارج کنند. پزشکان نیز خارج کردن چشم مصنوعی را پیش از خواب توصیه می‌کنند.
چشم مصنوعی در چه فواصل زمانی بایستی پولیش شود؟
با گذشت زمان در اثر استفاده مکرر و تمیز کردن، خراش‌های کوچکی بر روی سطح چشم مصنوعی ایجاد می‌شوند. این حالت طبیعی می‌باشد ولی در صورتی که رفع نشود باعث تحریک و ایجاد ناراحتی می‌شود. در نتیجه چشم مصنوعی بایستی حداقل یک بار در سال بوسیله متخصص سازنده چشم مصنوعی بررسی، تمیز و پولیش شود. این کار باعث می‌شود تا آسیب‌دیدگی به حدقه چشم و پلک‌ها به حداقل برسد و چرک و عفونت کاهش پیدا کند. چشم مصنوعی در کودکان بایستی هر سه تا شش ماه بررسی شود. پس از پولیش کردن استفاده از چشم مصنوعی بسیار راحت‌تر می‌شود. در هنگام پولیش، سازنده چشم مصنوعی وضعیت سلامتی حدقه چشم را بررسی کرده و در صورت لزوم شخص را به متخصص چشم‌پزشک معرفی می‌کند.
نکاتی در مورد پروتز چشم
بیشتر متخصصین چشم‌پزشک هنگام تخلیه چشم، پروتز را با جراحی داخل حدقه چشم قرار می‌دهند. پروتز چشم به شکل کُره می‌باشد و از مواد مختلفی (آکریلیک، شیشه، فلز، هیدروکسی آپاتیت، مدپور و مواد دیگر) ساخته می‌شود. پروتز چشم برای بازیابی حجم حدقه پس از تخلیه چشم استفاده می‌شود و امکان اتصال عضلات چشم نیز در آن وجود دارد. پروتز چشم بایستی در تمام طول زندگی استفاده شود.
پس از بهبودی در حدود شش تا هشت هفته پس از جراحی، چشم مصنوعی با توجه به شکل حدقه چشم بیمار ساخته شده و داخل حدقه قرار داده می‌شود. در صورت وجود هر مساله‌ای در ارتباط با چشم مصنوعی و سوال در مورد مواد سازنده آن با متخصص چشم‌پزشک مشورت کنید. این مطلب خصوصاً در صورتی که نیاز به انجام ام آر آی داشته باشید اهمیت دارد.
