قطع قسمتی از پا ممکن است شامل یک انگشت تا کل جلوی پاشنه پا شود. بیشتر افرادی که قسمتی از پای آنها قطع شده می‌توانند وزن بدن را روی پای خود بیندازند و بدون نیاز به پروتز راه بروند اما ممکن است راه رفتن برای آنها مشکل و دردناک باشد. پروتزهای مورد نیاز بسته به سطح قطع عضو، متفاوت بوده و ممکن است شامل یک کفی قالبی، یک پروتز سیلیکونی که به مچ چا بسته می‌شود یا یک پروتز سخت پلاستیکی که تا نزدیک زانو می‌آید باشند. معمولاً گفته می‌شود که هر چه قسمت بیشتری از پا قطع شده باشد به پروتز بزرگ‌تر و قوی‌تری نیاز خواهد بود تا فرد بتواند به صورت طبیعی راه برود.
آمپوتاسیون مچ پای بدون مفصل مشابه قطع قسمتی از پا است؛ با این تفاوت که پاشنه پا هم برداشته شده است. از آنجا که در این حالت، استخوان ساق پا برداشته نشده غالباً می‌توان تا حدودی وزن بدن را با کمک اندام باقیمانده تحمل کرد اما در این صورت احتمالاً فرد می‌تواند فقط چند قدم روی سطوح نرم چمن یا قالی بردارد. الگوی راه رفتن این افراد به دلیل کوتاه شدن پا بسیار غیرطبیعی است. پای مصنوعی به ثبات پا کمک کرده و مانند یک اهرم در هنگام راه رفتن عمل می‌کند و سوکتی است که کل ساق پا را در برمی‌گیرد باعث می‌شود که قسمتی از وزن روی انتهای باقیمانده اندام بیافتد اما بیشتر وزن را سوکت زیر کشکک زانو تحمل خواهد کرد.
از دست دادن یک اندام یک معلولیت شدید و بزرگ محسوب می‌شود. متأسفانه هنوز تکنولوژی پروتز به حدی پیشرفت نکرده است که بتواند کل عملکرد پا را دوباره بازگرداند.
متخصصین کلینیک تخصصی ارتوپدی فنی ظفر با بهره‌گیری از جدیدترین ابزار و امکانات انواع پروتز و اعضای مصنوعی بدن از جمله پروتز مصنوعی مچ پا را برای هر بیمار به طور اختصاصی قالب‌گیری کرده و با بهترین کیفیت می‌سازند.
قطع مچ پا
قطع پا در سطح مچ پا غالباً شامل از دست رفتن مفصل مچ پا و حفظ پاشنه پا می‌شود. به این عمل جداسازی جزئی مچ پا گفته می‌شود. این یک عمل خوب برای برداشتن پا است زیرا در آن پاشنه پا هنوز وجود دارد و می‌توان‌بخشی از وزن بدن را به کمک آن تحمل کرد. از آنجا که پس از انجام این عمل حتی بدون داشتن پای مصنوعی هم می‌توان وزن را روی پا انداخت و از آنجا که بیمار قطع عضو شده پس از انجام این عمل نسبت به افرادی که پای آنها از زیر زانو قطع شده نباز به انرژی کمتری برای راه رفتن دارد، انجام این نوع عمل در صورت امکان ترجیح داده می‌شود.
چرا آمپوتاسیون مچ پا ترجیح داده می‌شود؟
قطع مچ پا مشکلات خاص خود را دارد. انتهای استامپ (باقیمانده اندام) در این حالت، حجیم و بزرگ است زیرا ماللی جانبی و داخلی استخوان دیستال ساق پا و فیبولا کاملاً بزرگ بوده و پد پاشنه را نیز بسته به نوع عمل جراحی انجام شده می‌توان برداشت. حتی در این صورت، اگر آمپوتاسیون مچ پا گزینه‌ای برای قطع ترانس تیبیال باشد باید آن را امتحان کرد. در مواردی که کف پا آسیب دیده باشد، قانقاریای خشک دیستال ناشی از دیابت یا قانقاریای تر اتفاق افتاده باشد یا اگر عفونت در پا ایجاد شده باشد، قطع مچ پا در اولویت قرار دارد. اگر عفونت وجود داشته باشد، عمل در چند مرحله انجام می‌شود تا بتوان قبل از بستن نهایی زخم، مقدار بیشتری از دبریدمان عفونی را برداشت. قطع مچ پا در صورتی اولویت پیدا می‌کند که بیمار پس از انجام عمل قصد داشته باشد زیاد راه برود یا چاق باشد و یک پای او توان تحمل بار و وزن بدن را نداشته باشد.
غالباً زمانی که بقیه پا مبتلا به قانقاریا باشد، پاشنه پا حفظ می‌شود زیرا خون‌رسانی آن مجزا و از طریق عروق تیبیال خلفی انجام می‌شود. اگر این شریان هنوز به درستی کار کند، پد پاشنه می‌تواند جریان کافی خون را برای حفظ و خون‌رسانی به پاشنه به گردش درآورد. پزشکان از مطالعات جریانی داپلر برای بررسی جریان خون در شریان تیبیال خلفی کمک می‌گیرند. پزشکان همچنین سطوح پروتئینی به نام آلبومین را برای بررسی وضعیت تغذیه را بررسی کرده و تعداد لمفاسیت ها را به منظور ارزیابی وضعیت ایمنی بدن می‌شمارند. اگر هر یک از این موارد مشکل داشته باشند، احتمال بهبودی درست زخم‌ها کاهش می‌یابد.
پس از انجام عمل چه انتظاری باید داشت؟
وقتی که آمپوتاسیون ها را با هم مقایسه می‌کنیم، ویژگی‌های فیزیکی تنها ملاحظاتی نیستند که یک پزشک باید در نظر بگیرد و عملکرد و توان‌بخشی نیز در دوران بهبودی از اهمیت قابل توجهی برخوردار هستند. احتمال بهبودی در آمپوتاسیون های سطح بالاتر بیشتر است اما هر چه قدر میزان قطع عضو بیشتر باشد توان‌بخشی و بازیابی عملکرد آن دشوارتر می‌شود؛ این به خصوص زمانی که شما نقاط بیشتری از مفصل را برمی‌دارید مصداق پیدا می‌کند زیرا آنها حرکت، قدرت و حالت اهرمی دارند. در حالی که اگر قطع عضو کمتر باشد، سریع‌تر به آن عادت می‌کنید اگر قطع پا از زیر زانو انجام شود ممکن است در بلند مدت نتایج بهتری حاصل شود بنابراین بیمار و پزشک باید بین ظاهر، راحتی، عملکرد و احتمال بهبودی، تعادل ایجاد کنند. به یاد داشته باشید که فقط شما و پزشکتان باید در مورد نوع آمپوتاسیون مناسب تصمیم‌گیری کنید.
زمانی که عمل جراحی انجام شد، بیمار تا 4 الی 5 هفته نمی‌تواند وزن خود را حمل کند. پروتز مصنوعی با پاشنه‌ای شبیه به آنچه در هاکی استفاده می‌شود روی پاشنه طبیعی پا پلاستر می‌شود. تا زمانی که ساق پا متورم است و آرتروفی عضلات خود به خود بهبود نیافته‌اند از این پروتز استفاده می‌شود تا پروتز اصلی و دائمی آماده شده و به پا وصل شود.
برخی تغییرات در امپوتاسیون مچ پا انجام می‌شود که باعث حفظ کلکانئوس شده و اجزای باقیمانده را در حالی که فیبولا و تیبیا بدون مفصل هستند حفظ می‌کند که به آن اصلاح لفورت –نف عمل پریوگوف گفته می‌شود. در این صورت امکان جداسازی قسمت خلفی کالکانئوس (استخوان پاشنه پا) با امکان انتقال قسمت باقیمانده در وضعیت طبیعی پاشنه وجود دارد.
پروتزهای بدون مفصل مچ پا
برای موفقیت‌آمیز بودن ساخت یک پروتز مچ پا باید برخی پیش‌نیازها رعایت شوند. محل اتصال باید به درستی بسته شده باشد و بهبود یافته باشد تا پروتز را قبول کند. در صورتی که پد پاشنه پا بی‌ثبات و ناپایدار باشد یا اگر زخم‌ها هنوز باز باشند نمی‌توان از پروتز مچ پا استفاده کرد. ساق پا به طور طبیعی تحلیل می‌رود و این اتفاق باید قبل از اتصال پروتز به مچ پا به طور کامل انجام شده باشد یا به سرعت برای اتصال به انتهای پا بسیار بزرگ خواهد شد.
پروتز باید به گونه‌ای باشد که در حالت ایستادن روی آن، وزن بدن بیمار به طور یکنواخت روی آن توزیع شود و باید به گونه‌ای به ساق پا متصل شود که بتوان در هنگام راه رفتن و برداشتن پا از روی زمین، نقاط فشار پا را تغییر داد. بالای برخی پروتزها مانند یک صدف، باز است و دور عضلات ساق پا بسته می‌شود و پروتز آن به شکل لوله بخاری است و ساق پا در این پروتز لوله‌ای شکل قرار می‌گیرد.
گاهی اوقات باید برجستگی‌های مچ پا برداشته شوند تا پای باقیمانده بدون این که پروتز برای تیبیا و فیبولا تنگ باشد بهتر در پروتز لوله‌ای فیت شود. در هر صورت باید حرکات رو به جلو و عقب مچ پا امکان راه رفتن به شکلی طبیعی را فراهم نمایند. یک پروتز بدون مفصل خوب مچ پا مانند یک پا است و باید خم شدن طبیعی مچ پا در هنگام راه رفتن در آن در نظر گرفته شده باشد.
مراقبت از پروتزها
از آنجا که شما برای راه رفتن به کمک پروتز متکی هستید باید نحوه مراقبت از آن را به خوبی بدانید. با رعایت نکاتی که در ادامه به آنها اشاره شده است می‌توانید پروتزهای خود را به خوبی نگهدارید. برخی نکات در مورد مراقبت از پروتزها عبارتند از:
- تمیز و خشک نگه داشتن پروتزها
- جلوگیری از آسیب‌دیدگی‌های ناشی از رطوبت و در معرض آب قرار گرفتن پروتز
- نگهداری درست از پروتزها
پروتزها را خشک و تمیز نگه دارید
پروتزهای خود را نیز باید همانند اندام باقیمانده هر روز بشورید تا از تجمع عرق، گرد و غبار و باکتری در آنها جلوگیری شود. داخل پروتزها را با یک حوله مرطوب و صابون ملایم تمیز کنید. قسمتی از سوکت که با پوست تماس دارد، پوشش نرم (در صورت وجود) و قسمت‌های پلاستیکی آن را بشورید.
پروتز را به طور کامل در آب غوطه‌ور نکنید. صابون را با استفاده از یک دستمال خشک و تمیز به طور کامل از روی پروتز پاک کنید. بهتر است پروتز خود را در هنگام بعدازظهر بشورید تا در هنگام شب و در زمانی که از آن استفاده نمی‌کنید به خوبی خشک شود.
پیشگیری از آسیب‌دیدگی‌های ناشی از در معرض آب و رطوبت بودن
آسیب‌دیدگی‌های ناشی از در معرض آب بودن زمانی اتفاق میافتند که پروتز خود را در آب تازه یا آب نمک غوطه‌ور کنید. با پروتز خود نباید شنا کنید و نباید با آن دوش بگیرید یا استحمام کنید. اگر شما ورزش‌های آبی انجام دهید در مورد استفاده از پروتزها ضد آب با پزشک خود صحبت کنید.
نگهداری با دقت
زمانی که از پروتز خود استفاده نمی‌کنید، آن را با دقت به دیوار تکیه دهید به طوری که ضربه‌ای به آن وارد نشود و صاف بماند. پروتزهای خود را در محیط‌های گرم مانند زیر نور مستقیم خورشید در اتومبیل، در نزدیکی اجاق گاز یا در نزدیکی رادیاتور قرار ندهید.
به یاد داشته باشید که هرگز نباید خودتان پروتز را تنظیم کنید. اگر قسمتی از آن شل شده است، به درستی کار نمی‌دهد، صداهای غیرعادی می‌دهد یا به طور ناگاهانی باعث ناراحتی شما شده است، از آن استفاده نکنید و بلافاصله با متخصص پروتز تماس بگیرید!
