پس از بهبودی از عمل جراحی و آمادگی برای شروع یک زندگی جدید به عنوان کسی که دچار قطع عضو شده است اکنون زمان آن رسیده است که به جای عضو قطع شده یک پروتز یا اندام مصنوعی برای شما نصب شود. در حالی که متخصص پروتز در مورد نحوه استفاده، مراقبت و حفظ اندام جدید راهنمایی‌های لازمه را به شما خواهد داد اما همچنین مهم است که خودتان نیز نحوه مراقب روزمره آن را یاد بگیرید و در راستای کسب اطمینان از مراقبت صحیح از پروتز و بیشترین ماندگاری ممکن آن چند گام مهم بردارید.
یکی از موارد زیادی که در مورد پروتزهای اندام فوقانی وجود دارد این است که افراد نسبت به همدیگر متفاوت هستند لذا کل قسمت‌های پروتز، نه فقط سوکت آن، برای هر فرد بصورت منحصر بفرد و مخصوص وضعیت آن فرد طراحی می‌شود. در واقع هیچ رویکرد استانداردی برای طراحی پروتز وجود ندارد و هر پروتزی نوعی راه حل برای مقابله با یک مشکل یا چالش متفاوت است. لذا نمی‌توان به این سوال که “کدام نوع پروتز بهتر از همه است؟” پاسخی دقیقی داد. ممکن است که پروتزی برای یک نفر بهترین باشد اما برای وضعیت شخص دیگری اصلا مناسب نباشد.
متخصصین کلینیک ارتوپدی فنی ظفر با در نظر گرفتن همه موارد بهترین پروتز ممکن مناسب با وضعیت شما را برای شما تعیین می‌کنند. آنها پس از ارزیابی گزینه‌های موجود و کار بر روی این پارامترها، بهترین پروتز را متناسب با نیازهای شما برای شما طراحی می‌کنند.
پروتز چیست؟
تعریف پروتز در دنیای پزشکی وسیله‌ایی مصنوعی است که جایگزین قسمت از دست رفته بدن می‌شود. پروتز همچنین به عنوان یک اندام مصنوعی شناخته می‌شود و وسیله‌ای است که به صورت خارجی بر روی بدن نصب می‌شود و گونه‌ای طراحی شده است که فقدان اندام قطع شده را در انجام امور روزمره کمتر قابل حس باشد. به طور معمول ممکن است که قسمت‌های بدن از طریق تروما، عمل جراحی به دلیل انواع بیماری‌ها یا به دلیل نقص مادرزادی به هنگام تولد از بین بروند.
انواع مختلفی از پروتز وجود دارد که در دسترس افراد دچار قطع عضو شده قرار دارند. به طور کلی پروتزهای غیرفعال ابزارهایی محسوب می‌شوند که صرفاً جنبه زیبایی دارند. از طرف دیگر، پروتزهای عملکردی ابزارهایی هستند که به فرد این امکان را می‌دهد تا کارهای روزمره خود را انجام دهد. این دسته از پروتزها می‌توانند جنبه زیبایی داشته باشند و یا ممکن هم هستند که به دنبال اهداف زیبایی‌شناختی نباشند و صرفا نقش عملکرد در آنها پر رنگ‌تر باشد.
انواع دست مصنوعی
پروتز دست انواع مختلفی دارد که هر کدام دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. از جمله:
پروتز غیرفعال با اهداف زیبایی شناختی
دست‌های مصنوعی غیر فعال جهت بازگرداندن ظاهر از دست رفتة فرد طراحی شده‌اند اما هیچ قسمت فعال و متحرکی ندارند. این دسته از پروتزهای دست مصنوعی کاملا بدون حرکت هستند اما ظاهر آنها بسیار شبیه به دست‌های واقعی و طبیعی انسان است و در اغلب موارد مطابق با رنگ پوست و خطوط اندام طبیعی فرد طراحی می‌شوند. این دسته از دست‌های مصنوعی سبک‌ترین و ساده‌ترین نوع پروتز اندام فوقانی هستند و می‌توانند در موقعیت‌های خاص برای نگه داشتن اشیاء سبک از پیش تنظیم شوند. بسیاری از افرادی که دچار قطع عضو شده‌اند برای بازگرداندن جنبه زیبایی دست قطع شدة خود استفاده از پروتز دست غیرفعال را انتخاب می‌کنند.
پروتزهای متحرک کنترل شونده از طریق نیروی بدن
این نوع از پروتزهای متحرک از حرکات بدن برای خم کردن آرنج (فقط در مواردی که قطع عضو در قسمت‌های بالای آرنج و شانه باشد) و باز و بسته کردن دستگاه ترمینال (قلاب یا دست) استفاده می‌کند. بندی که اطراف شانه مخالف پوشیده می‌شود ،دقیقاً مانند بند کوله‌پشتی است، به یک کابل، آرنج (در صورتی که قطع عضو در سطح بالاتر از آرنج باشد) و دستگاه ترمینال متصل می‌شود. هنگامی که حرکات خاصی مانند خم کردن شانه (بالا بردن بازو) انجام می‌شود به کابل فشار وارد آمده و دستگاه ترمینال باز می‌شود و به هنگام استراحت، دستگاه ترمینال بسته می‌شود. پروتزهای دارای وزن سبک، ساده و مقرون به صرفه گزینه‌های بسیار خوبی برای افراد بسیار فعال هستند که نیازمند پروتزهایی با حداکثر دوام هستند.
مزایای پروتزهای متحرک
- طول عمر و ماندگاری بیشتر
- نیاز به مراقبت کمتر در مقایسه با پروتزهای دیگر
- دارای وزن کمتر نسبت به ابزارهایی که توسط نیروهای خارجی کنترل می‌شوند.
- بدون نیاز به شارژ روزانه
- ایمن بودن به هنگام استفاده در محیط‌های آبی یا گرد و غبار
پروتز کنترل شده توسط نیروی خارجی یا مایو الکتریک
این نوع پروتز دست مصنوعی به کمک یک باتری کار می‌کند که و از طریق سیگنال‌های عضلانی ارسال شده از جانب کاربر اعمال باز و بسته کردن دستگاه ترمینال را انجام می‌دهد. در این نوع پروتزهای دست مصنوعی الکترودهای سطح یا سنسور فشار در قسمت بالای عضلات باقیمانده و بر روی بازو قرار گرفته و حرکت عضلات را انجام می‌دهند و سیگنال را به دستگاه ترمینال الکتریکی منتقل می‌کنند. پروتزهای مایو الکتریک که حسی بوده و دارای ظاهری طبیعی هستند نشانگر بزرگترین پیشرفت در پروتزهای اندام فوقانی می‌باشند. پارامترهای مربوط به کنترل دست با استفاده از لپ تاپ یا تبلت توسط متخصص پروتز تنظیم می‌شود.
مزایای پروتزهای میو الکتریک
- خستگی کمتر، محدودیت کمتر در تحرک
- دارای قدرت انتقال مستقیم
- دارای جنبه زیبایی زیاد
- دامنه حرکتی بیشتر
پروتز هیبریدی
پروتز هیبریدی که معمولاً در مواردی که قطع عضو از ناحیه ترانس هیومرال و بالاتر باشد کاربرد دارد ترکیبی از قدرت و توان بدن و نیروی یک منبع خارجی است. به عنوان مثال، پروتز هیبریدی ممکن است یک آرنج کنترل شده توسط نیروی خارجی را با یک دست کنترل شده توسط نیروی بدن ترکیب کند.
پروتزهای دست مصنوعی بر اساس میزان قطع‌شدگی عضو
پروتز جزئی دست
قطع عضو دست بصورت جزئی بخش عمده‌ای از قطع عضوهای اندام فوقانی را تشکیل می‌دهد. از دیرباز پروتزهای دست جزئی شامل ترمیم‌های زیبایی و اکستنشن‌های کاربردی بود‌ه‌اند که امکان استفاده از انگشتان باقیمانده را برای فرد فراهم می‌کنند. این دسته از پروتزهای دست مصنوعی هنوز هم به طور رایجی مورد استفاده قرار می‌گیرند اما امروزه همچنین چند نوع پروتز دست یا انگشت جزئی کنترل شده از طریق نیروی خارجی در بازار موجود است.
قطع عضو از ناحیه مچ دست
قطع عضو از ناحیه مچ دست هم مزایا و چالش‌های برای پروتزیست‌ها به همراه دارد. در این نوع قطع عضوها معمولاً فرد هنوز هم تمام عضلات ساعد خود را دارد. این امر این امکان را به او می‌دهد تا کف دست خود را به سمت بالا و بچرخاند (که اصطلاحا به آن چرخش درون گردان و برون گردان گفته می‌شود). ضمنا فواید عملکردی این توانایی قابل توجه است. با این حال، طول اضافی اندام باقیمانده با توجه به اجزاء سازنده پروتز مشکلاتی ایجاد می‌کند زیرا فضای زیادی برای قطعات زیاد وجود ندارد. برای حل این مشکل، بسیاری از تولیدکنندگان اجزایی با طول خاص برای بیماران مبتلا به قطع دست از ناحیه مچ دست و یا ساعد طراحی می‌کنند.
قطع دست از قسمت ساعد
هرچه اندام باقیمانده کوتاه‌تر باشد به همان میزان نیز توانایی فرد در چرخاندن کف دست به سمت بالا و پایین کمتر خواهد بود و نیاز به یک مچ دست مصنوعی که در آن امکان چرخش دستگاه ترمینال وجود دارد بیشتر حس می‌شود. به طور کلی، اگر هر چه طول اندام باقیمانده کوتاه باشد امکان تعلیق یا نگه داشتن پروتز نیز دشوارتر می‌شود. شایان ذکر است که تجربه یک متخصص پروتز نقش مهمی در توانایی آنها در ساخت پروتز عملکردی برای کاربر دارد.
آمپوتاسیون از ناحیه آرنج دست
در قطع عضو از ناحیه آرنج، عضلات بازو حفظ شده و این امکان را فراهم می‌سازد تا فرد بتواند بطور کامل آرنج خود را نسبت به شانه بچرخاند (بصورتی که آرنج دست به صورت زاویه ۹۰ درجه خم می‌شود و دست به سمت جلو و یا طرفین تکان می‌خورد). اندازه طول اندام باقیمانده باعث کارآیی راحتر پروتز می‌شود. علاوه بر این، آناتومی استخوانی در انتهای اندام باقیمانده باعث آسان‌تر شدن تعلیق پروتز می‌شود بطوری که سوکت پروتز نیازی به پوشاندن شانه ندارد و به این ترتیب امکان تحرک کامل دست را فراهم می‌کند. هنوز هم مشکلاتی در زمینه اجزای سازنده پروتزها وجود دارد اما درست همانند قطع عضو از ناحیه مچ دست، گزینه‌های خاصی برای حل این مشکلات وجود دارد.
آمپوتاسیون از قسمت آرنج تا شانه
این سطح از آمپوتاسیون سه چالش اساسی دارد:
- نگه داشتن پروتز در حین راحتی و حفظ تحرک
- پیشگیری از چرخش پروتز در اطراف اندام باقیمانده
- تولید نیرو و حرکتی که بتواند پروتز را به عمل وا دارد.
به طور کلی، هرچه اندام باقیمانده کوتاه‌تر باشد به همان اندازه نیز احتمال این که ساختمان عضلانی باقی مانده بتواند
الف) اندام را برای عملکرد پروتز مبتنی بر نیروی بدن به حرکت در آورد
ب) سیگنال‌های عضلانی برای به کارگیری پروتز کنترل شده با یک منبع خارجی تولید کند کمتر است.
قطع عضو از ناحیه شانه به بالا
پروتزهای بکار گرفته شده در آمپوتاسیون‌های شانه بایستی از طریق رابط‌ها و بندهایی که شامل بخش زیادی از نیم تنه بالایی را در برمی‌گیرد به بدن متصل می‌شوند. از آنجا که در این نوع قطع عضوها، شانه‌ای وجود ندارد لذا ایجاد حرکات برای عمل کردن پروتز به کمک نیروی بدن بسیار چالش برانگیز است. علاوه بر این، بدون داشتن ساختمان عضله بازو تعداد کمی از عضلات هستند که می‌توان از آنها سیگنال خوبی برای عملکرد پروتز مایو بدست آورد. لازم به ذکر است که با این وجود هنوز گزینه‌هایی بعنوان راه‌حل در این زمینه موجود است. برای رسیدن به راه‌کارهای مناسب تنها به دانش، زمان و خلاقیت متخصص پروتز نیاز هست.
نحوه مراقبت از دست مصنوعی
استفاده صحیح از دست مصنوعی و همچنین نظافت و نگهداری مرتب از آن به ماندگاری و افزایش طول عمر آن کمک زیادی می‌کند. برای سالم نگه‌داشتن اندام باقیمانده و همچنین جلوگیری از هزینه‌های گزاف تعویض پروتز چند نکته وجود دارد که بایستی آنها را رعایت کنید. داشتن آگاهی از چگونگی مراقبت از پروتز جدید یا همان پروتزی که خیلی وقت است از آن استفاده می‌کنید به شما کمک می‌کند تا به پروتز دست مصنوعی خود را به بهترین شکل ممکن سالم و کارآمد نگه‌دارید و همچنین آشنایی با هرگونه نشانه‌ای از آسیب‌دیدگی که به راحتی قابل تعمیر است باعث می‌شود تا از جایگزین کردن پروتز جدید خودداری کنید و صرفاً با تعمیر پروتز خود از پرداخت‌های هزینه‌ای اضافی پیشگیری کنید.
در اینجا زیر به چند روش اشاره می‌کنیم که به کمک آنها می‌توانید دوام پروتز دست مصنوعی خود را به حداکثر مدت ممکن برسانید.
از پروتز خود در شرایط عادی استفاده کنید
- بیشتر اندام‌های پروتز برای انجام ورزش‌ها و یا فعالیت‌های پر فشار طراحی نشده‌اند. این نوع پروتزها معمولاً با توجه به میزان فعالیت بدنی که بیمار انجام می‌دهد بصورت سفارشی ساخته می‌شوند.
- بیشتر پروتزها برای استفاده در آب طراحی نشده‌اند لذا از قرار دادن اندام پروتزی خود در زیر آب خودداری کنید مگر اینکه پروتز شما برای شنا طراحی شده باشد.
- از استفاده از مواد شیمیایی که ممکن است مواد سازنده پروتز را تغییر داده و یا به آن آسیب بزند، خودداری کنید.
هر روز سوکت پروتز را تمیز کنید
- سوکت مهمترین قسمت یک پروتز است. اگر به درستی نصب نشود می‌توانید باعث ایجاد درد، زخم و تاول شده و وزن پروتز بصورت قابل توجهی سنگین و دست و پا گیر خواهد بود.
- سوکت، جوراب و آسترهای کثیف می‌توانند محل مناسبی برای تجمع باکترها باشند و باعث ایجاد بوی ناخوشایند و مشکلات پوستی مانند بثورات، قارچ و قرمز شدن پوست شوند.
- برای تمیز کردن سوکت از صابون ملایم و یک اسفنج یا پارچه نرم و تمیز استفاده کنید.
- قسمت داخلی سوکت را با یک حوله نرم و تمیز خشک کنید و به مدت یک شب از استفاده نکنید تا خشک شود.
- همچنین برای به حداقل رساندن باکتریها، در پایان هر روز باید سوکت پروتز را ضد عفونی کرد. بدین منظور می‌توانید از الکل استفاده کنید.
آستر و جوراب‌های چروک شده را تمیز کنید
- از آنجایی که در تمام طول روز آستر داخلی پروتز با پوست شما در تماس است لذا باید هر روز آن را تمیز کنید.
- برای تمیز کردن آستر داخلی پروتز از مواد شوینده استفاده نکنید. از خالی کردن تمام کف صابون از داخل جوراب اطمینان حاصل کنید در غیر این صورت ممکن است رسوبات ناشی از صابون باعث تحریک شدن پوست شود.
برخی دیگر از نکات مربوط به نظافت دست مصنوعی
- همواره تکه‌های چرمی پروتز را پاک و تمیز نگه دارید و در صورت لزوم از صابون زین استفاده کنید.
- برای راهنمایی بیشتر در مورد مراقبت از قطعات مکانیکی اندام پروتزی با پزشک متخصص مشورت کنید.
- حتما جهت بررسی قسمت‌های مکانیکی دست مصنوعی بصورت مستمر و منظم به پزشک متخصص مراجعه کنید.
- در صورت شنیدن صداهای بلند یا گره خوردگی از پروتز حتما آن را به پزشک متخصص اطلاع دهید.
- از تنظیم کردن قطعات مکانیکی یا اجزای مهم پروتز بصورت خودسرانه خودداری کنید.
- آسیب‌دیدگی کابل‌ها یا قسمت‌هایی از اندام خود را به متخصص پروتز گزارش دهید.
- پروتز دست مصنوعی خود را در حالت افقی و بر روی جاهای مسطح قرار دهید.
- می‌توانید جهت جلوگیری از تجمع باکتریها و بوی بد عرق زیر پروتز بر روی باقیمانده اندام خود جوش شیرین بپاشید.
- هر روز وضعیت اندام باقیمانده خود را بررسی کنید. وجود هرگونه قرمز شدن پوست یا درد را حتما به اطلاع پزشک برسانید زیرا معمولاً با تنظیمات ساده‌ای روی اندام پروتز می‌توان این سایش و یا مشکل را برطرف کرد.
بهداشت دست مصنوعی
نظافت پوست برای استفاده کنندگان از اندام‌های پروتزی بسیار ضروری است. بسیاری از اندام‌های پروتزی می‌توانند باعث گرما و تعریق شده و متعاقبا منجر به رشد باکتریها شوند. اگر این باکتریها در پروتز دست مصنوعی باقی بمانند ممکن است باعث تحریکات و ساییدگی پوست شوند.
