تاریخ ۲۸ بهمن ۱۴۰۲
آمپوتاسیون یا همان قطع عضو عبارتست از حذف بخشی از بدن مثلا یکی از دست‌ها و یا پا از طریق عمل جراحی. در صورت بروز یکی از موارد زیر ممکن است که از آمپوتاسیون استفاده شود:
- فرد در اندام خود دچار عفونت شدید شده باشد.
- اندام آسیب‌دیده دچار قانقاریا (عفونت غیرقابل کنترل غالبا در اثر بیماری عروقی محیطی) شده باشد.
- آسیب‌دیدگی شدید اندام بر اثر سوانحی همچون تصادف یا جراحت
- بدفرم شدن اندام و محدود شدن دامنه تحرک و عملکرد
پس از طی روند بهبود و توانبخشی بعد از عمل قطع عضو استفاده از پروتز یا عضو مصنوعی به بیمار پیشنهاد می شود. استفاده از پروتز تا حد زیادی توانایی های قبلی بیمار را به او باز می گرداند و او می تواند به زندگی عادی خود برگردد. هدف متخصصین کلینیک ارتوپدی فنی ظفر این است که پروتزهایی با کیفیت عالی برای هر بیمار قطع عضو براساس شرایط و نوع کار فرد ارائه نمایند.
انواع آمپوتاسیون
معنی انواع آمپوتاسیون، انتخاب عضو بدن برای قطع است. این انتخاب بر اساس میزان آسیب و دیگر عوامل انجام می‌شود تا بتوان اندام مصنوعی مناسب را برای فرد انتخاب کرد.
تعیین میزان قطع عضو توسط پزشک جراح براساس دلایل موجود انجام می‌شود. در صورتی که نیاز به عمل جراحی برنامه‌ریزی شده باشد، پزشک ممکن است با یک متخصص پروتزیست مشورت کند تا بهترین میزان برای آمپوتاسیون را تعیین کرده و نتیجه‌ای بهتر از استفاده از اندام مصنوعی بدست آورد.
آمپوتاسیون پا
بیش از ۱۲ نوع آمپوتاسیون مربوط به قسمت پا وجود دارد.گستره این آمپوتاسیون‌ها از قطع عضو انگشتان تا میانه پا و حتی قوزک پا را دربرمی‌گیرد.
آمپوتاسیون ترنستیبیال یا زیر زانو
در آمپوتاسیون زیر زانو استخوان‌های نازک نی و درشت نی قطع می‌شوند.
آمپوتاسیون زانو
در این نوع از آمپوتاسیون پای فرد از قسمت مفصل زانو قطع می‌شود اما مفاصل ران بطور کلی دست نخورده باقی می‌مانند.
آمپوتاسیون ترنسفیمورال یا بالای زانو
در آمپوتاسیون ترنسفیمورال یا همان قطع عضو از بالای زانو پای فرد از قسمت ران‌ها و استخوان ران (فمور) قطع می‌شود.
آمپوتاسیون لگن
در آمپوتاسیون لگن، اندام فرد از قسمت مفصل لگن قطع می‌شود. در این نوع آمپوتاسیون لگن خاصره مسئول کنترل پروتز خواهد بود.
آمپوتاسیون ساق پا و لگن (همی پلوکتومی)
در این نوع آمپوتاسیون کل ساق پا و بخش‌هایی از لگن خاصره تا قسمت استخوان خاجی قطع می‌شوند. در این نوع آمپوتاسیون لگن خاصره مسئول کنترل اندام مصنوعی خواهد بود.
انواع مختلف آمپوتاسیون اندام‌های فوقانی
قطع عضو در قسمت‌های اندام‌های فوقانی انواع مختلفی دارد که شامل موارد زیر می‌باشد:
- آمپوتاسیون انگشتان و بخشی از دست (انگشتان و مچ دست)
- آمپوتاسیون مچ دست
- آمپوتاسیون زیر آرنج یا ترنس رادیال
- آمپوتاسیون آرنج (قطع آرنج)
- آمپوتاسیون بالای آرنج یا ترنس هومرال
- آمپوتاسیون شانه (از قسمت مفصل شانه)
- آمپوتاسیون توراسیک بین شانه‌ها (قطع کل حلقه شانه)
ارزیابی قبل از عمل جراحی
مگر اینکه شرایط فرد به حدی فوری باشد که نیازمندی به عمل جراحی فوری داشته باشد، قبل از انجام عمل جراحی، فرد به طور کامل و دقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد. این بررسی به منظور شناسایی مناسب‌ترین میزان آمپوتاسیون و همچنین شناسایی عوامل احتمالی که ممکن است بر روی فرایند بهبودی او تأثیر بگذارند، انجام می‌شود.
معمولا روند ارزیابی شامل موارد زیر می‌باشد:
- معاینه کامل و دقیق جسمانی فرد: در این مرحله شرایط جسمانی، وضعیت تغذیه، عملکرد مثانه و روده، سیستم قلبی و عروقی (شامل قلب، خون و رگ‌های خونی) و سیستم تنفسی (ریه‌ها و مجراهای تنفسی) فرد بطور دقیق معاینه می‌شود.
- ارزیابی شرایط و کارایی عضو سالم: حذف فیزیکی یک عضو می‌تواند فشار اضافی به روی اندام باقیمانده بیاورد لذا بررسی وضعیت اندام سالم بسیار حائز اهمیت است.
- ارزیابی وضعیت روحی و روانی بیمار: به منظور تعیین میزان موفقیت فرد در مقابله با اثرات روانی و عاطفی آمپوتاسیون و این که آیا لازم است که وی بیشتر مورد حمایت اطرافیان قرار بگیرند یا نه.
- ارزیابی محیط زندگی، کار و اجتماعی بیمار: به منظور تعیین این که آیا فرد به چیزی نیاز دارد تا به وی در برخورد با این موضوع کمک کند یا نه.
همچنین فرد به یک روانپزشک معرفی می‌شود تا در مراقبت‌های پس از جراحی از لحاظ روحی به وی کمک کند. متخصص پروتز در خصوص نوع و عملکرد اندام‌های مصنوعی و سایر ابزار‌های موجود توصیه‌هایی به شما می‌کند.
چگونگی انجام آمپوتاسیون
آمپوتاسیون می‌تواند با استفاده از بیهوشی عمومی (در این حالت فرد کاملاً بیهوش است) یا بیهوشی موضعی (در این حالت فقط نیمه پایینی بدن بیحس می‌شود) انجام شود.
بعد از عمل آمپوتاسیون، با استفاده از یکسری تکنیک‌ها می‌توان به بهبود عملکرد عضو باقیمانده کمک کرد و خطر بروز عوارض آمپوتاسیون را کاهش داد.
یکی از این تکنیک‌ها شامل کوتاه کردن و صاف کردن استخوان موجود در عضو باقیمانده است تا بتوان آن را با بافت نرم و عضله به طور کامل پوشاند و عضله باقیمانده را به استخوان‌ها بخیه زد و از این طریق به تقویت اندام باقیمانده کمک کرد. این تکنیک به مایودسیس معروف است.
پس از عمل آمپوتاسیون، جای زخم با بخیه یا گیره‌های جراحی بسته می‌شود. سپس دور آن بانداژ می‌شود و یک لوله باریک زیر پوست قرار داده می‌شود تا مایع اضافی که تراوش می‌کند از طریق آن خارج شود. معمولاً بانداژ بایستی تا چند روز بر روی زخم باقی بماند تا خطر ابتلا به عفونت کاهش یابد.
دوران بهبودی پس از آمپوتاسیون
از جراحی بیمار به بخش منتقل می‌شود و تا چند روز ماسک اکسیژن و سرم به وی وصل می‌شود تا اکسیژن و مایعات ضروری از این طریق به بدن وی برسد.
همچنین ممکن است که در طول عمل جراحی یک لوله کوچک منعطف به نام کاتتر در مثانه وی کار گذاشته شود تا از این طریق ادار از بدن وی دفع شود. به عبارتی دیگر لازم نیست تا چند روز پس از جراحی نیز نگران رفتن به دستشویی داشته باشید.
از آنجا که قسمت قطع شده دردناک خواهد بود لذا در صورت نیاز پزشک داروهای مسکن برای بیمار تجویز می‌کند. چنانچه که مصرف این داروها هیچ تاثیری در تسکین درد نداشت این موضوع را با تیم پزشکی در میان بگذارید تا در صورت تشخیص میزان دوز مصرفی شما را بالا ببرند و یا داروهای مسکن قوی‌تری برایتان تجویز کنند. همچنین گاهی ممکن است که از یک لوله کوچک برای انتقال مواد بیحس کننده به عصب‌های عضو باقیمانده استفاده شود تا از این طریق بتوان شدت درد را کاهش داد.
فیزیوتراپیست یکسری حرکات و تمرینات ورزشی به شما خواهد آموخت تا در زمان بستری در بیمارستان از ایجاد لخته‌های خون پیشگیری کرده و روند خونرسانی به بدنتان بهبود یابد.
استفاده از لباس کمپرسی برای تسکین ورم
بعد از عمل جراحی بریدگی یا جراحی کاهش عضو، عضو باقیمانده ممکن است دچار ورم (ادم) شود. این وضعیت امری معمولی است و حتی ممکن است پس از ترخیص از بیمارستان هم ادامه داشته باشد.
استفاده از لباس فشاری (کمپرسی) می‌تواند به کاهش ورم و حفظ شکل مناسب باقیمانده اندام کمک زیادی کند. همچنین، این لباس‌ها می‌توانند در تسکین درد و پشتیبانی از باقیمانده اندام موثر باشند.
بعد از بهبود زخم، استفاده از لباس فشاری باعث احساس راحتی می‌شود. حتماً به یاد داشته باشید که باید روزانه از آن استفاده کنید و تنها در هنگام خواب آن را بکشید. همچنین، باید حداقل دو تا از این لباس‌ها داشته باشید و آنها را به صورت منظم و مداوم بشویید.
دوران توانبخشی
توانبخشی جسمانی بخش مهمی از فرآیند بهبودی محسوب می‌شود. گاهی ممکن است که این پروسه طولانی، دشوار و ناامید کننده باشد اما فراموش نکنید که نباید از آن دست بکشید. پس از توانبخشی بایستی بتوانید به سر کار برگردید و یا سایر فعالیت‌های خود را انجام دهید.
برنامه توانبخشی بیمار متناسب با نیازها و خواسته‌های وی طراحی می‌شود و هدف‌گذاری آن این است که فرد توانایی انجام بیشترین فعالیت‌های عادی ممکن را کسب کند.
در طی این فرآیند یک فیزیوتراپیست و یک درمانگر شغلی با بیمار در ارتباط هستند و در خصوص خواسته‌های وی از برنامه توانبخشی با بیمار گفتگو می‌کنند تا بتوانند به کمک هم یک سری هدف‌های واقع‌بینانه ترسیم کنند.
معمولا چند روز پس از جراحی برنامه توانبخشی شروع می‌شود و در ابتدا از ورزش‌های ساده‌ای استفاده می‌وشد که فرد بتواند آنها را بصورت درازکش و یا نشسته انجام دهد. اگر چنانچه فرد در قسمت پا قطع عضو شده باشد وی تشویق می‌شود تا در زودترین زمان ممکن از ویلچر استفاده کند و تحرک داشته باشد.
همچنین تکنیک‌های انتقال از قبیل چگونه از روی تخت سوار ویلچر شود نیز به بیمار آموخته می‌شود تا راحت‌تر بتواند به این طرف و آن طرف برود.
به محض این که زخم بیمار التیام یافت برنامه تمرینی به کمک یک فیزیوتراپیست در فیزیوتراپی شروع می‌شود تا دامنه تحرک و قدرت عضلات وی حفظ شود.
اگر چنانچه از اندام پروتزی استفاده می‌کنید فیزیوتراپیست نحوه استفاده از آن را به شما خواهد آموخت. بعنوان مثال، نحوه راه رفتن با پای مصنوعی و یا چنگ‌زدن با دست مصنوعی را به شما آموزش می‌دهد.
ترخیص از بیمارستان
مدت زمان بستری شدن در بیمارستان به نوع آمپوتاسیون و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد.
قبل از مرخص شدن از بیمارستان ابتدا یک درمانگر شغلی با شما دیدار خواهد کرد و جلسه‌ای را تنظیم می‌کند تا شما را در منزل ویزیت کند و ببیند که آیا لازم است در محیط خانگی شما تغییراتی ایجاد شود تا فضای آن برای شما راحت‌تر شود.
بعنوان مثال، شاید نیاز به ایجاد یک مسیر شیب‌دار برای حرکت ویلچر و یا بالابر ویلچر باشد. اگر چنانچه نیاز به ایجاد چنین تغییراتی در محیط زندگی بیمار باشد این موضوع با وی در میان گذاشته می‌شود.
معمولا چندین ماه طول می‌کشد تا پزشک اندام مصنوعی را برای شما نصب کند (البته اگر شرایط شما مشکلی نداشته باشد) لذا اگر دچار آمپوتاسیون در اندام‌های پایینی همچون پا شده باشید ممکن است در این مدت به شما ویلچر داده شود تا به کمک آن بتوانید به این طرف و آن طرف بروید.
علاوه بر این، پس از گذشت چند هفته از جراحی قطع عضو باید به پزشک خود مراجعه کنید تا در خصوص وضعیت خود در خانه و در صورت نیاز به کمک، حمایت و یا امکانات بیشتر با وی صحبت کنید.
همچنین در طی این جلسه، ممکن است که پزشک اطلاعاتی در مورد جزئیات نزدیکترین مرکز بیماران قطع عضو که متشکل از متخصصین مربوطه و افراد معلول است به شما بدهد.
پروتز
شاید شرایط بیمار طوری باشد که بتواند پس از آمپوتاسیون از پروتز یا اندام مصنوعی استفاده کند.
فراموش نکنید که اندام‌های پروتزی مناسب حال همه افراد نیستند زیرا برای نصب یک اندام مصنوعی به یک دوره فشرده فیزیوتراپی و توانبخشی نیاز است.
قطعا سازگاری با اندام پروتزی مستلزم مقدار زیادی انرژی است زیرا فرد مجبور است که نبود عضله و استخوان اندام عضو شده را جبران کند.
به همین دلیل افراد نحیف و یا کسانی که از بیماری‌های جدی همچون بیماری قلبی رنج می‌برند احتمالا شرایط مناسب برای دریافت اندام پروتزی مناسب را ندارند.
اگر چنانچه شرایط لازم برای نصب پروتز را دارید تشخیص این که کدام نوع پروتز مناسب وضعیت شماست به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع آمپوتاسیون شما
- میزان قدرت عضله در بخش باقیمانده عضو
- وضعیت کلی سلامت شما
- وظایف مورد انتظار از اندام پروتزی
- این که آیا می‌خواهید اندام پروتزی ظاهری طبیعی داشته باشد و یا بیشتر جنبه عملکردی آن برای شما مهم است.
اگر فکر می‌کنید که تحمل فشار ناشی از استفاده از اندام پروتزی برای شما دشوار است در این صورت بهتر است که از یک پروتز صرفا با جنبه زیبایی استفاده کنید. این نوع از پروتزها تنها جنبه زیبایی دارند و هیچگونه کارایی ندارند.
می‌توان از پروتزهایی استفاده کرد که هم از لحاظ ظاهری بسیار طبیعی هستند و هم جنبه عملکردی دارند اما در این موارد باید یک عنصر سازگار کننده بین این دو وجود داشته باشد.
آماده شدن برای دریافت پروتز
اگر چنانچه شرایط لازم برای نصب اندام پروتزی را دارید در زمانی که هنوز از بیمارستان مرخص نشده‌اید پزشک یک برنامه فعالیتی به شما می‌دهد تا برای نصب پروتز آماده شوید.
قبل از نصب پروتز ابتدا باید حساسیت پوست پوشش دهنده باقیمانده عضو کمتر شود (به این کار حساسیت‌زدایی گفته می‌شود) این امر به راحت‌تر کردن نصب پروتز کمک می‌کند.
حساسیت‌زدایی پوست شامل مراحل زیر می‌شود:
- به آرامی پوست این قسمت از بدن را با لیف بمالید.
- به کمک یک نوار کشی دور آن را ببندید تا از شدت ورم آن بکاهید و از تجمع مایع در داخل و اطراف آن پیشگیری کنید.
- به منظور پیشگیری از اسکار بیشتر پوست اطراف استخوان را بمالید و بکشید.
فیزیوتراپیست یکسری فعالیت‌های ورزشی را به شما آموزش می‌دهد تا عضلات موجود در باقیمانده عضو قطع شده تقویت شود و سطح انرژی کلی بدن بهبود یابد تا توانایی لازم برای التزامات اندام پروتزی را داشته باشید.
بسته به امکانات موجود در محل زندگی شما ممکن است چندین ماه طول بکشد تا اولین نوبت شما با متخصص ساخت پروتز برسد.
مراقبت از باقیمانده عضو قطع شده
به منظور کاهش خطر ابتلا به عفونت و حساسیت، تمیز نگه داشتن پوست روی باقیمانده عضو قطع شده بسیار مهم است.
روزانه حداقل یکبار (در روزهای گرم بیشتر) باقیمانده اندام قطع شده را با صابون بدون بو و آب گرم به آرامی بشویید و سپس با دقت آن را خشک کنید.
اگر چنانچه از اندام پروتزی استفاده می‌کنید بایستی بصورت مرتب و مستمر سوکت آن را با آب گرم و صابون تمیز کنید.
به هنگام استحمام از زیاد قرار دادن باقیمانده اندام در زیر آب به مدت طولانی خودداری کنید زیرا این کار باعث نرم شدن پوست این قسمت از بدن شده و آن را در برابر آسیب‌دیدگی آسیب‌پذیرتر می‌کند.
اگر پوستتان خشک شد می‌توانید قبل از خواب و زمان‌هایی که از پروتز استفاده نمی‌کنید از کرم‌های مرطوب کننده استفاده کنید.
از نظر برخی از افراد پوشیدن یک و یا چند جوراب دور باقیمانده اندام می‌تواند به جذب عرق کمک کرده و از حساسیت و تحریک پوست بکاهد. ممکن است که با فروکش کردن ورم، اندازه باقیمانده اندام نیز کوچک شود لذا تعداد جوراب‌های مورد نیاز متغییر خواهد بود. فراموش نکنید که هر روز باید جوراب‌ها را عوض کنید.
هر روز باقیمانده اندام را بررسی کنید و در صورت مشاهده علائم عفونت شامل موارد زیر:
- گرم، سرخ و یا ترد و حساس شدن پوست
- تراوش مایع یا چرک
- افزایش ورم
با پزشک تماس بگیرید و وی را از این موضوع مطلع سازید.
مراقبت از اندام باقیمانده
پس از قطع ساق و یا کف پا محافظت از باقیمانده اندام به ویژه اگر آمپوتاسیون به دلیل ابتلا به دیابت صورت گرفته باشد بسیار مهم است زیرا ساق و یا قسمتی از کف پا که باقیمانده است نیز در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار دارد.
پس از آمپوتاسیون از پوشیدن جوراب و یا کفش‌های نامناسب خودداری کنید و حتما از یک متخصص حرفه‌ایی همچون پودیاتریست (متخصص پا) در دوران مراقبت از باقیمانده پا کمک بگیرید.
